It Wrede Paradys is een boek dat iets met me deed. Ik had het meegenomen omdat het al heel lang geleden was dat ik een Friestalig boek had gelezen, maar ook omdat het toen het uit kwam best een beetje een hype was in Friesland en ik er altijd nieuwsgierig naar was. Blij dat ik dat gedaan heb, want het boek raakte me. Ik voelde herkenning.

Herkenning

Het eerste aspect van die herkenning is natuurlijk dat ik zelf Fries ben. Ik ken uit tweede hand het fenomeen emigratie; aan beide kanten van mijn familie zijn er ooms/neven en aanverwante artikelen geëmigreerd, datzelfde geldt voor familie van veel van mijn vrienden. Maar al lezende bleek dat de herkenning dieper ging dan dat.

Levensverhalen

Mensen interesseren me. Ik lees graag biografieën van mensen, “gewone” net zozeer als beroemde. It Wrede Paradys – het wrede paradijs- vertelt de (beknopte) levensverhalen van veel mensen, die allemaal op een bepaald moment het geluk in een ander land zochten. Deze verhalen zijn stuk voor stuk boeiend. Sommige dingen bleven me hiervan bij, maanden nadat ik het boek uit had. Het afscheid nemen van de achterblijvende families bijvoorbeeld, de oude opa die emotioneel wordt als hij hoort dat zijn kleindochter haar zoon zijn naam geeft. Bepaalde delen waren ronduit ontroerend; verhalen van verdriet, gemis en heimwee die naast nieuw geluk kunnen bestaan. Het boek heet niet voor niet het wrede paradijs; makkelijk hadden de emigranten het niet.

Oer us skynt deselde sinne, hwer’t wy op de wrald ek binne

Troost en verbondenheid

Het tegeltje met de Friese uitdrukking ‘Oer us skynt deselde sinne, hwer’t wy op de wrald ek binne’ (over ons schijnt dezelfde zon, waar wij op de wereld ook zijn) is in de huiskamers van veel van de geëmigreerde mensen in dit boek te vinden. Het geeft een bepaalde verbondenheid aan; met het heitelân, met familie maar ook gewoon als mensen met elkaar. Ik heb zelf nota bene jarenlang een tegeltje met deze uitdrukking in mijn woonkamer gehad, voor mij gaat er troost en een gevoel van verbondenheid vanuit die ik mooi vind.

Mooie Friese woorden

In een van de verhalen wordt aan een man gevraagd wat hij het mooiste Friese woord vind. Deze man antwoord ‘Leauwe’ (geloven of geloof hebben). Dit past ook bij veel van de mensen in het boek, die veelal Christelijk zijn. Ik heb een ander favoriet woord in het Fries: ‘langst’ of ‘langstme’. Verlangen naar, missen. Langstme ken ik zelf namelijk ook. Zes jaar geleden ben ik ook geëmigreerd. Nou ja, verhuisd. Maar wel uit Friesland vertrokken. En natuurlijk zijn er voor mij enorm veel zaken anders dan voor de mensen in dit boek. Ik ben geen boer (90% van de mensen in het boek wel), heb geen achtergrond in de ‘Christian Reformed Church’ en, ook wel belangrijk, ik verhuisde niet duizenden kilometers verderop. Voor mij is het makkelijker om even terug te gaan naar mijn geboorteplaats; de plek waar ik tot mijn 33e woonde en daar mijn familie te zien. Dat was voor de Friese emigranten in de jaren 30,40, 50 en 60 een stuk anders. Maar toch herken ik het gevoel van langstme, het gevoel opnieuw te moeten wortelen. Je kunt het meisje wel uit Sneek halen, maar Sneek niet uit het meisje. Of Oudeschoot. Of Nijelamer. Of noem maar op.

Heimwee

De oplossing tegen al te heftige heimwee, zo blijkt uit veel verhalen in It Wrede Paradys, is terugreizen, zoals ik dat zelf regelmatig doe. Dat helpt bij het opbouwen van een ander leven, op een andere plek. Ik ben blij dat ik dit boek gelezen heb, de verhalen van al die totaal verschillende mensen in Canada, Australië, Nieuw Zeeland, Amerika die stuk voor stuk (meestal) hun plek vonden, leerden leven met een mengeling van nieuw geluk en gemis, en die allemaal in hun hart Fries bleven. Bijzonder boek.

Aanrader dus!

Nou vraag ik me af of er onder de Ogmalezers meer mensen zijn die Friestalige boeken lezen? Of in een andere volkstaal? Er is een Nederlandse vertaling van It Wrede Paradys, en ik hoop dat veel meer mensen dit gaan lezen. Want dat verdient dit boek. Sa is it, en net oars!